Drukte en drempels in Nederlands asielsysteem

Altijd maar wachten
De beelden uit Ter Apel treffen mij. Tijdens mijn vrijwilligerswerk in vluchtelingenkampen op Lesbos heb ik veel gezien. Het leed van mensen die al jarenlang op de vlucht zijn. Ik heb mensen ontmoet die al meer dan vijf jaar op de vlucht zijn en nog steeds aan het wachten zijn op duidelijkheid over hun toekomst. Op verschillende plekken lopen zij tegen problemen aan voordat ze een veilige plek kunnen bereiken. Denk aan mishandelingen, onderhandelingen met mensensmokkelaars en uitzettingen over de grens en weer terug. En natuurlijk in onveilige kampen wachten totdat hun asielaanvraag is behandeld.  Wachten op perspectief, op ruimte om aan de slag te gaan en op een stabiele basis om een leven op te bouwen. Sommige problemen kunnen ze zelf oplossen. Voor andere oplossingen moeten ze wachten op bijvoorbeeld de overheid. Maar als de overheid ook wacht op een oplossing, houd je elkaar dan niet in de greep? 

Het nieuwe inburgeringsstelsel; het plan en de praktijk
Op 1 januari trad het nieuwe inburgeringsstelsel in werking met daarin prominent de punten ‘tijdige start’ en ‘snelheid van het traject’. Punten waar volgens mij iedereen zich in kan vinden: Krijg je een verblijfsvergunning, dan is het voor iedereen beter als hij/zij vanaf het begin meedoet in Nederland. 
De plannen zijn goed maar de praktijk is dat de omschakeling van jarenlang wachten naar ineens actie en snelheid heel lastig is. Van afwachten met mogelijke zorgen over familieleden in het land van herkomst, of schulden aan mensensmokkelaars, of de onzekerheid van een woning naar ineens de hoogste versnelling. Eerst mocht het niet en nu moet het. Wij vragen hierbij veel van hen. 

De overheid: van afwachten naar aan de slag
Niet alleen de vluchtelingen struggelen hiermee maar ook voor de Nederlandse overheid is het een grote klus om van afwachten naar actie over te stappen. Zo had de overheid kunnen investeren in de uitvoeringsorganisaties als de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Of kunnen investeren in kleinschalige) asielopvang. Kunnen meedenken met gemeenten over hoe opvang sneller en beter kan. En niet in de laatste plaats kunnen werken aan een snelle en duidelijke asielprocedure met extra aandacht voor mensen die tussen wal en schip belanden en geen recht hebben op een verblijfsvergunning. 
Daarmee had de overheid vast niet de huidige situatie volledig kunnen voorkomen. Maar ik geloof wel dat de situatie er anders uit zou zien en iedereen daarvan zou profiteren. Niet alleen voor de mensen die nu ’s nachts in de buitenlucht in Ter Apel slapen maar ook voor de mensen die nu aan hun vlucht begonnen zijn en mogelijk over enkele jaren in Nederland komen. Nog nooit waren er zoveel mensen wereldwijd op de vlucht. Mijn advies is om echt aan de slag te gaan om de problemen op te lossen. Op zowel nationaal als lokaal niveau. Want de situatie verbetert niet uit zichzelf.  

Oplossingen bedenk je niet alleen 

En dan als laatste advies: we hoeven niet eens alle oplossingen zelf te bedenken! Er liggen genoeg adviezen (van onder andere het SCP, Adviesraad Migratie etc.) waar we mee aan de slag kunnen. Laat je daardoor inspireren: je krijgt er nieuwe ideeën van en bovendien hoeven we niet het wiel opnieuw uit te vinden.   

Op dit soort momenten denk ik terug aan mijn periode op Lesbos. Denk ik aan de vijfjarige kinderen waarmee ik de Macarena heb gedanst op de wekelijkse bonte avond en aan de enorme bergen gebruikte zwemvesten die op een vuilnisbelt liggen (the lifejacket graveyard). En hoop ik dat Nederland structurele oplossingen vindt die voldoen aan mensenrechtenverdragen en het internationaal en Nederlands recht. Zodat we niet alleen een tijdige, snelle start van oplossingen realiseren maar ook menswaardige oplossingen. En mensen eindelijk uit de wachtstand geholpen worden.  

Inspiratie nodig voor oplossingen? Hierbij een paar tips: 

• Adviesraad Migratie en Raad voor Openbaar Bestuur: asielopvang uit de crisis (2022). 
• Adviesraad Migratie: hand-out advies ‘Pieken en dalen’ (2021).  
• SCP: policy brief een analyse van het op statushouders gerichte beleid en wat er nodig is om dit beleid te verbeteren (2021).  
• Adviesraad Migratie: projectplan een (t)huis voor statushouders (2021).  
• Kennisplatform Inclusief Samenleven: nadere verkenning maatschappelijke participatie van uitgeprocedeerde asielzoekers in Duitsland (2019).