Het toekomstscenario als oplossing voor knelpunten binnen de jeugdbescherming

Waarom een nieuw jeugdbeschermingsstelsel?
De jeugdbescherming draagt bij aan de bescherming van kinderen en daardoor aan een veilige ontwikkeling van kinderen. Het huidige jeugdbeschermingsstelsel is complex georganiseerd en knelt³. Er zijn veel (uitvoerings)organisaties betrokken bij de jeugdbescherming. Denk aan de lokale wijkteams, Veilig Thuis, Gecertificeerde Instellingen en de Raad voor de Kinderbescherming. Complexe gezinscasuïstiek wordt te vaak van organisatie naar organisatie doorgegeven en zodoende niet integraal aangepakt. Als gevolg hiervan groeit de afstand tussen de hulpverlener en het gezin.

Gezinnen voelen zich in het huidige stelsel onvoldoende gehoord. Niet alleen voor het gezin is deze situatie onwenselijk, ook de professional heeft meer behoefte aan tijd en ruimte voor maatwerk. Door hoge werkdruk en uitval van professionals kan niet aan de behoeften van het kind worden voldaan.

Hoe is het toekomstscenario tot stand gekomen?
Er zijn veel gesprekken gevoerd met specialisten en kennisdragers uit de praktijk. Een andere inspiratiebron zijn een zestal pilotregio’s waarin nieuwe samenwerkingsvormen zijn opgezet die over de grenzen van organisaties heen reiken. In een volgend artikel gaan we in op deze zes pilots.

Wat is het doel?
Het toekomstscenario moet antwoord geven op drie vragen. Hoe kan de kind- en gezinsbescherming eenvoudiger gemaakt worden? Hoe kan er effectief en systematisch vanuit het perspectief van het kind en het gezin worden gewerkt? En wat hebben professionals nodig om het gezin op een passende manier te kunnen ondersteunen?

Op welke principes is het toekomstscenario gebaseerd?
Er zijn vier basisprincipes (zie afbeelding) om dit doel te bereiken. Het eerste principe is een gezinsgerichte aanpak. Problemen van ouders zijn vaak onderliggend aan zorgen over de veiligheid van een kind. Een integrale blik op problematiek bij ouders én kind is noodzakelijk. De geboden hulp is gericht op zowel bescherming van het kind als de ouder(s).

Het tweede principe is een rechtsbeschermende en transparante werkwijze. Het is voor kind en ouder begrijpelijk en transparant bij wie zij advies kunnen vragen en zorgen neer kunnen leggen. Het is helder wie waarvoor verantwoordelijk is en welke procedures er binnen het stelsel gelden, ook bij onvrijwillige hulp.

Het derde principe is eenvoud. Het gezin heeft een vast aanspreekpunt. Deze professional brengt noodzakelijke hulp en expertise naar het gezin en monitort de voortgang van het gezin.

Het vierde en laatste principe gaat uit van een lerend stelsel. Professionals die aan de slag gaan met het gezin hebben ruimte om te leren hoe zij het gezin steeds beter kunnen helpen.

In het toekomstscenario speelt het Lokaal Team een prominentere rol binnen het jeugdbeschermingsstelsel. De volgende vragen dienen zich aan.

• In hoeverre hebben professionals in het Lokaal Team voldoende competenties en capaciteit/tijd om die nieuwe rol goed in te kunnen vullen?
• Hoe vertalen we de standpunten van het toekomstscenario naar de praktijk van het Lokaal Team? Welke werkprocessen veranderen voor de consulent?
• Welke nieuwe verantwoordelijkheden voor het Lokaal Team brengt de vernieuwing van het stelsel met zich mee?

Regionaal Veiligheidsteam
Nieuw is het Regionaal Veiligheidsteam. In de toekomstvisie betrekt het Lokaal Team het Regionaal Veiligheidsteam bij meldingen (door burgers, politie of andere professionals) van onveilige situaties in gezinnen. Het Regionaal Veiligheidsteam bestaat uit professionals van de huidige Raad voor de Kinderbescherming, Gecertificeerde Instellingen en Veilig Thuis. Dit verkort de jeugdbeschermingsketen en heeft brede specialistische expertise op ontwikkelingsbedreiging en veiligheid van gezinnen.

Belangrijk voor het Lokaal Team is nauwe afstemming met het Regionaal Veiligheidsteam. Samen stellen zij een uitgebreid onderzoek naar het ontstaan van de gezinssituatie is en welke hulp vanuit het stelsel nodig is. Het Regionaal Veiligheidsteam wordt betrokken bij gezinnen, maar neemt de regie niet over van het Lokaal Team. Wel monitort het Regionaal Veiligheidsteam de ontwikkeling van de veiligheid van het gezin.

De Regionale Veiligheidsteams worden in het toekomstscenario decentraal aangestuurd. Dit is de grootste verandering in het nieuwe stelsel. Dit roept de volgende vragen op.

• Hoe ziet de aansturing en coördinatie van het Regionaal Veiligheidsteam eruit?
• Met de komst van Regionale Veiligheidsteams gaan Gecertificeerde Instellingen gaan GI’s op in het regionale team. Wat betekent dit voor gemeenten?
• Hoe kunnen we een structureel afstemmingsproces tussen het Regionale Veiligheidsteam en de Lokale Teams inrichten?

Dit is deel 1 van een drieluik over de veranderingen in de jeugdbescherming. Het volgende artikel gaat over de kennis die Nautus in huis heeft over de jeugdbescherming. Het drieluik sluiten we af met praktijkverhalen opgedaan uit een zestal lokale pilots.

¹ Trouw, 2021 Jeugdbescherming slaat alarm: kinderen dupe van onhoudbare situatie. 
² Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming, 2021.
³ Inspectie Gezondszorg en Jeugd, 2021.