13-08-2020Column Lieke Treffers
Integraliteit in het sociaal domein
Met de intrede van de decentralisatiewetten (Participatiewet, Wmo 2015 en Jeugdwet) in 2015 hebben gemeenten meer taken en bevoegdheden gekregen binnen het sociaal domein. De manier waarop gemeenten deze taken invullen is bepalend voor de vraag of inwoners naar vermogen kunnen meedoen, of aan de kant staan. Nauturiaan Lieke Treffers geeft haar kijk op zaak in deze column.
Inwoners beter bedienen
Een van de veelgenoemde voordelen van sociaal beleid door gemeenten is dat inwoners beter bediend worden, omdat er meer ruimte is voor maatwerk. Beleidsruimte zodat gemeenten in de praktijk maatwerk kunnen leveren voor de inwoner, door een ondersteuningsaanbod dat beter inspeelt op behoeften van de hulpvrager. Dat is echter onmogelijk zonder een integraal ondersteuningsaanbod.
Integraal of paradoxaal?
Eén gezin, één plan, één regisseur was één van de doelstellingen van de decentralisaties. En een integrale werkwijze draagt zeker bij aan betere hulpverlening voor de inwoner, zo bleek uit onderzoek van het Verwey-Jonker Insitituut. Maar makkelijk is dit niet. Gemeenten worstelen met de invulling en uitvoering van dit integrale werken. Dit komt volgens Evelien Meester onder andere omdat de desbetreffende wetten binnen het sociaal domein (Participatiewet, Wmo 2015, Jeugdwet en Wet gemeentelijke schuldhulpverlening) te weinig op elkaar aansluiten. Daarnaast behelst het sociaal domein onderwerpen die verschillende regionale tafels raken – zoals arbeidsmarktregio’s, veiligheidsregio’s, woningmarktregio’s – die allemaal op een andere manier zijn ingedeeld. En natuurlijk is er ook nog de AVG. Alsof het sociaal domein en de decentralisaties daarbinnen zichzelf tegenwerken.
Wetswijzigingen
De worsteling van gemeenten en de uiteenlopende en soms tegenstrijdige wetten worden steeds scherper in kaart gebracht. Op landelijk niveau wordt deze thematiek ook behandeld. Onlangs heeft de Eerste Kamer ingestemd met een wetswijziging per 1-1-2021 in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, onder andere om gemeenten de mogelijkheid te bieden gegevens van inwoners met betalingsachterstanden in een vroeg stadium uit te wisselen met (bijvoorbeeld) woningcorporaties. Op deze manier kunnen zij deze inwoners tijdig schuldhulpverlening bieden. Ook ligt er een wetsvoorstel gericht op een integrale en gecoördineerde aanpak bij meervoudige problematiek en de daarvoor benodigde gegevensverwerking (Wetsvoorstel aanpak meervoudige problematiek sociaal domein).
Aanpak
Hoe proberen gemeenten lokaal een integrale werkwijze te hanteren binnen het sociaal domein? Sommige gemeenten hebben een integrale – ook wel omgekeerde – verordening ingevoerd. In deze verordening komen de verordeningen van de drie wetten samen door de vraag vanuit inwoners perspectief te stellen, in plaats van vanuit de wettelijke kaders. Door middel van een integrale verordening kan maatwerk verankerd worden in gemeentelijk beleid, wat tot een goede basis leidt voor de uitvoering.
Veel gemeenten lijken zich ook te richten op de uitvoering. Er wordt veel gewerkt in sociale (wijk)teams, waar een integrale aanpak maar ook het multidisciplinaire werken, de laagdrempeligheid en mogelijkheden in preventie en vroegsignalering centraal staan. Maar ook zien we dat gemeenten werken met een centrale (lokale) toegang of dorpsondersteuners, met name in de wat kleinere gemeenten.
Gescheiden werelden
Hoewel een omgekeerde verordening en het werken in sociale (wijk)teams mooie stappen zijn naar integraal werken, kan het toch nog ontbreken aan integraliteit. Dit gemis, zo schreef Hans Bosselaar vorig jaar in zijn artikel Collega, we moeten praten, onstaat vooral doordat bij veel gemeenten de beleidsvorming en -uitvoering gescheiden werelden zijn. Ook ik zie vaak dat de meeste beleidsmedewerkers sociaal domein zich in hun werkzaamheden richten en specialiseren op één van de kernwetten. Dat is niet in elke gemeente zo, maar deze observaties herken ik ook in andere nieuwsberichten, opiniestukken en artikelen. Het ontbreekt dan aan overleg tussen beleidsmakers onderling en tussen de beleidsvorming en -uitvoering tijdens ontwikkeling van het beleid en de bijbehorende uitvoeringsplannen.
Toch zijn er ook veel voorbeelden van gemeenten die inmiddels buiten de wettelijke kaders denken en besluiten hun visie en beleid in het sociaal domein anders in te richten. Dat doen ze met een integrale strategie voor het sociaal domein, die de kernwetten overstijgt en integreert. Ook de totstandkoming van zo’n strategie gebeurt integraal. Niet alleen gemeentelijke teams worden betrokken, maar ook maatschappelijke partners en inwoners van de gemeente. Mooi voorbeelden van co-creatie in het sociaal domein, iets waar ik persoonlijk heel vrolijk van word.
Uitdagingen
Binnen integraal beleid komen echter nieuwe uitdagingen om de hoek kijken. Hoe creëer je de omslag in denken en werken? Hoe houd je overzicht en leg je de verbindingen tussen diverse acties en resultaten op verschillende thema’s? Hoe verbind je de thema’s met andere afdelingen en faciliteer je kennis van en begrip voor elkaar tussen deze afdelingen? En in het licht van de ontwikkelingen van dit jaar: hoe doe je al deze dingen op afstand?
Het veranderproces naar een integrale denk- en werkwijze kunnen we niet meer uitstellen. Samen weet je meer, bereik je meer, en bedien je meer. Is jouw gemeente klaar voor een strategie en visie om deze verandering handen en voeten te geven?