Aandacht voor de doelgroep bij Vroegsignalering

Werken met doelgroepen
Een doelgroepenaanpak vind je overal in het sociaal domein terug. Ook binnen vroegsignalering is dit belangrijk. De situatie van een jongere, die bijvoorbeeld nog thuis woont en een achterstand heeft op de zorgverzekering, ziet er anders uit dan een ondernemer met een terugval in omzet. Dit verschil in situatie is belangrijk op twee manieren. Als eerste in de manier waarop je naar de signalen van vaste lasten partners (VLP’s) kijkt. En als tweede in de manier waarop je de doelgroep benadert. In dit whitepaper zoomen we verder in op verschillende doelgroepen en hoe je hen als gemeente het beste kan ondersteunen.

Doelgroep 1: jongeren

De groep jongeren[2] vormt een aparte doelgroep. Jongeren hebben over het algemeen een laag of wisselend inkomen. Ook hebben ze een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt. Hierdoor ontbreekt vaak een financiële buffer. Elke (onverwachte) rekening kan daardoor leiden tot een problematische schuld. Daarnaast weten jongeren vaak niet de weg naar hulpverlening. Schuldenstress kan hun ‘doe-vermogen’ en motivatie negatief beïnvloeden. Dit kan op lange termijn leiden tot een negatief domino-effect op andere levensterreinen. Denk aan de gevolgen voor werk, studie en zelfs sociale uitsluiting. Dat brengt jongeren in een kwetsbare positie.

Binnen vroegsignalering is het dan ook aan te raden anders te kijken naar deze doelgroep. Het kan namelijk voorkomen dat een jongere nog thuis woont, maar wel financiële problemen heeft. Een signaal van een huurachterstand zal in dit geval dus niet naar boven komen. Een signaal van de zorgverzekeraar moet je voor deze doelgroep juist wél extra serieus nemen. Het is belangrijk om je dit te realiseren als je de signalen rondom vroegsignalering inricht. Je kan daarvoor leeftijd meenemen in het vaststellen van de prioriteit van signalen.

In de monitor Vroegsignalering[3] van Divosa komt naar voren dat jongeren niet minder hulp accepteren dan volwassenen, maar wel minder goed te bereiken zijn. Vanwege het beperkte bereik is het belangrijk om deze groep extra aandacht te geven. Er zijn specifieke manieren om deze doelgroep toch in beweging te krijgen. Outreachend werken[4] is vooral effectief voor jongeren. Zo kun je er als gemeente bijvoorbeeld voor kiezen om bij jongeren direct op huisbezoek te gaan. Deze manier van outreachend werken is duurder, maar is vanwege de effectiviteit toch een ‘must’.

Een voorbeeld: schuldhulpverlening en jongerenwerker samen op pad

De gemeente Nijmegen zet specifiek in op jongeren. Nijmegen doet dit door vroegtijdig in contact te komen onder het motto vroeger, sneller, beter. Zowel een schuldhulpverlener als een jongerenwerker gaan dan samen op pad. Beiden spreken hier hun eigen expertise aan om de jongere op verschillende leefgebieden ondersteuning te bieden. Wanneer de jongere hulp wil bij zijn financiën, neemt de schuldhulpverlener het voortouw. In een aantal duidelijke afspraken helpt deze professional de jongere verder op weg. De reguliere jongerenwerker kijkt juist naar participatie, opleiding en de gezinssituatie. Uit het huisbezoek kan ook blijken dat er sprake is van problematische schulden. In dat geval is er intensievere hulp nodig. Dan verwijst de schuldhulpverlener de jongere via een warme overdracht naar specifieke ondersteuning aan jongeren, zoals Opjezelf[5]. Zo kan de jongere in elke situatie een beroep doen op professionele hulp.

Doelgroep 2: ondernemers en ZZP'ers

Sinds 1 januari 2021 is de gemeente ook verantwoordelijk voor de financiële hulpverlening aan ondernemers. In de wet is vastgelegd dat natuurlijke personen recht hebben op schuldhulpverlening van de gemeente. Daaronder vallen dus zelfstandig ondernemers. Ondernemers hebben vaak wisselende inkomsten. In een periode van minder inkomsten lopen zij meer risico om problematische schulden te ontwikkelen.

In de huidige energiecrisis lopen vooral MKB’ers tegen problemen aan. Daarom is het van belang om tijdig het gesprek aan te gaan met ondernemers. Onder andere doelgerichte vroegsignalering op ondernemers helpt hierbij. Zo kan een gemeente de juiste hulp aanbieden en verslechtering van de situatie voorkomen.

In het geval van een problematische schuldsituatie kijkt de gemeente samen met de ondernemer welke vorm van (preventieve) schuldhulpverlening nodig is. De gemeente maakt samen met de ondernemer een plan van aanpak op basis van maatwerk.

Ook kunnen ondernemers in zwaar weer een krediet of uitkering ontvangen via het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz)[6]. Gemeenten zijn wettelijk verplicht om dit besluit uit te voeren. Gemeenten kunnen deze ondernemers daarnaast doorverwijzen naar een coachende instantie. Als een ondernemer slechts tijdelijk behoefte heeft aan ondersteuning, is daar ruimte voor.

Een voorbeeld: vroegsignalering voor Arnhemse ondernemers

In onder andere Arnhem is er een speciaal loket voor ondernemers met (beginnende) schulden. Daar zitten experts klaar om hulpvragen op dit gebied te beantwoorden. Als gemeente is deze expertise op ondernemen van belang om de juiste hulp aan te kunnen bieden. Ondernemers hebben andere behoeften dan reguliere inwoners. De gemeente biedt hun specifieke hulp vanuit onder andere de Bbz. Niet elke ondernemer is zich bewust van de hulp die een gemeente kan bieden. Ook zijn ondernemers gewend hun eigen geldzaken te organiseren. Het zoeken van hulp is daarom een grotere drempel voor deze doelgroep.

Daarom heeft de gemeente Arnhem kort na de wetswijziging in 2021 een campagne[7] opgestart. Daarin is het doorbreken van het taboe en het duidelijk maken welke hulp beschikbaar is, de kern. Dit type campagne is in de tussentijd breder uitgerold in andere gemeenten. Daar leren gemeenten van elkaar en passen zij de boodschap aan op de specifieke groepen ondernemers.

Doelgroep 3: werkende armen

Onlangs kwam in het nieuws[8] dat deurwaarders steeds vaker bij mensen aan de deur staan met een modaal salaris. Hier zien we dan ook de derde doelgroep: werkende armen. Deze doelgroep heeft een betaalde baan, maar kan vanwege hoge kosten niet goed rondkomen met dit salaris. Met de huidige energiecrisis is deze groep nog meer aan de oppervlakte gekomen. Door het inkomen komt deze groep dikwijls niet in aanmerking voor de traditionele inkomensondersteunende maatregelen van de gemeente. Maar door de huidige hoge energierekeningen komen zij nu wel in de problemen. Reden genoeg voor de gemeente om actief in te zetten op deze doelgroep om problematische situaties te voorkomen.

Deze groep komt meestal in de problemen door de stijgende energierekening. Maar ook deze groep betaalt de zorgverzekering vaak als eerste niet meer. Het is voor gemeenten dan ook van belang om deze signalen serieus te nemen. In het bijzonder als iemand geen verleden heeft in het niet betalen van rekeningen. Als gemeente zou je ervoor kunnen kiezen om ook actie te ondernemen op deze enkelvoudige signalen. Gezien de uitdagingen in capaciteit kan er ook voor gekozen worden om door campagnes of andere vormen van communicatie deze groep inwoners snel te bereiken. Denk aan reclame in de stad, advertenties in kranten of via social media. Ook de werkgever speelt een belangrijke rol.  Een landelijk initiatief dat hierop inspeelt is de Moedige Dialoog[9]. De moedige dialoog informeert bijvoorbeeld werkgevers over hoe zij geldproblemen bij hun werknemers kunnen herkennen. Vervolgens biedt het handvatten om hierover in gesprek te gaan.

Bij het benaderen van deze doelgroep is het belangrijk dat de gemeente instrumenten heeft om in te zetten. Een van deze instrumenten zijn inkomensregelingen. Verschillende gemeenten verhogen nu de inkomensgrens. Zo komt een groter deel van deze groep inwoners in aanmerking voor deze regelingen. Tegelijkertijd lijkt deze doelgroep zich vaak nog niet bewust van de hulp die de gemeente kan bieden. Daarom is het zaak om vertrouwen te winnen en de schaamte voor ondersteuning te doorbreken. Ook is het zaak voor gemeenten om deze doelgroep niet uit het oog te verliezen: als je nu contact hebt gelegd, houd deze groep dan ook aangesloten op eventuele andere dienstverlening. Zo kunnen gemeenten voorkomen dat mensen in de problemen komen.

Een voorbeeld: tijdelijke regelingen voor energiearmoede in Leiden

De gemeente Leiden heeft als gemeente proactief gehandeld in het tegengaan van energiearmoede. Zij heeft daarvoor de tijdelijke regeling bijzondere bijstand[10] voor energiekosten in het leven geroepen. Inwoners met een inkomen tot 150% van het sociaal minimum kunnen deze regeling aanvragen als zij een hoge energierekening hebben waardoor zij in de problemen komen. Hiermee kunnen groepen die buiten de al ingestelde energietoeslag (tot 120% van het sociaal minimum) toch in aanmerking komen voor een vergoeding.

Doelgroepbenadering is cruciaal voor passende maatregelen

Door in doelgroepen te werken, zie je dat gemeenten beter kunnen inspelen op de behoefte van de inwoner. Soms is een (tijdelijke) regeling voldoende en een andere keer is direct contact nodig. Het bepalen van je doelgroepen is daarom cruciaal. Dit kun je als gemeente op voorhand doen. Maar de actualiteit speelt altijd een rol. Met de huidige ontwikkelingen rondom de energiecrisis zien we bijvoorbeeld de groep werkende armen urgenter worden. Belangrijk om als gemeente hier ook over na te denken en misschien al op voor te sorteren. Heb je daar hulp bij nodig? Of ben je benieuwd hoe andere gemeenten dat doen? Neem dan contact op met Tessa van Asten.

[1] https://nautus.nl/project/vroegsignalering-van-schulden-de-basis/
[2] Inwoners van 18 t/m 27 jaar
[3] https://www.divosa.nl/rapportage-monitor-vroegsignalering-schulden
[4] Outreachend werken houdt in dat je als gemeente proactief contact zoekt met een inwoner zonder dat deze zelf een hulpvraag heeft geformuleerd
[5] https://www.bindkracht10.nl/projecten/opjezelf/
[6] https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand-voor-zelfstandigen-bbz
[7] https://regioonline.nl/regio-arnhem-nijmegen/loket-geldzaken-ondernemers/
[8] https://nos.nl/artikel/2450040-deurwaarders-krijgen-steeds-vaker-te-maken-met-agressie
[9] https://www.moedigedialoog.nl/
[10] https://sleutelstad.nl/2022/07/13/leiden-gaat-energiearmoede-tegen-door-extra-openstellen-bijzondere-bijstand/