Oog voor stress bij mensen met schulden

Negatieve gevolgen van stress en armoede op gedrag
In Nederland leven één op de twaalf huishoudens met geregistreerde problematische schulden.¹ Dit gaat om grote bedragen die steeds verder op kunnen lopen.² Uit onderzoek blijkt dat mensen met schulden vaak leven in chronische stress, omdat er zorgen zijn over bijvoorbeeld voedsel of huisvesting. Deze stress en armoede kunnen echter verstrekkende gevolgen hebben op de zelfredzaamheid van mensen.³ Zo blijkt dat het IQ tot wel dertien punten kan dalen en stress effect kan hebben op executieve vaardigheden als plannen of het nemen van rationele beslissingen op de langere termijn.⁴ Desalniettemin is stress ook een persoonsgebonden reactie⁵, wat maakt dat maatwerk belangrijk is in de hulpverlening van mensen met chronische stress.

Mijn onderzoek bevestigde dat veel van de cliënten van street-level bureaucrats bij de onderzochte gemeenten stress ervaren en dat dit verstrekkende gevolgen kan hebben op het gedrag. Het effect van IQ werd in bijna ieder interview genoemd. Daarnaast werden er voorbeelden gegeven van mensen die verlamd kunnen raken door stress en tot stilstand komen. Als gevolg hiervan worden blauwe brieven bijvoorbeeld niet meer geopend of worden afspraken met hulpverleners vergeten. Een ander voorbeeld is dat personen met hun inkomen onhandige aankopen doen, zoals een duur cadeau voor de kinderen. En dat terwijl zij openstaande rekeningen hebben. Met andere woorden kan het dus voorkomen dat er korte termijn beslissingen worden genomen door stress.

Meer oog voor de praktijk
Uit onderzoek is gebleken dat de verwachting van de overheid met betrekking tot de zelfredzaamheid van burgers te hoog is en dat inhoudelijke informatie niet voldoet bij de schuldenaren.⁶  Het hoeft niet zo te zijn dat de juiste kennis leidt tot zelfredzaam gedrag. Daarbij blijkt uit een recent rapport dat de expertise van medewerkers in de praktijk momenteel te weinig benut wordt als het gaat over de verbetering van beleid.⁷ Dit sluit aan bij een resultaat van mijn onderzoek. Respondenten gaven namelijk meerdere keren aan dat het bij het maken van beleid erg belangrijk is om te luisteren naar hun praktijk. Het beleid ziet er soms mooi uit ziet op papier, maar het is vaak lastig uitvoerbaar. Praten met medewerkers op de werkvloer is dus heel waardevol.

Voordelen van stress-sensitieve dienstverlening
Uit mijn onderzoek bleek dat stress-sensitief werken veel voordelen heeft. In het verleden kwam het voor dat als mensen vaker niet kwamen opdagen voor afspraken met hulpverleners, zij uit het traject werden gezet en mensen met schulden op die manier dus nog verder van huis waren. Door stress-sensitief te werken voorkomen hulpverleners dit soort maatregelen. Voordelen hiervan zijn dat mensen zich meer gehoord voelen en dat dit een duurzamere oplossing kan opleveren.

Aandachtspunten van stress-sensitieve dienstverlening
Uiteraard zijn er ook aandachtspunten als het gaat om stress-sensitieve dienstverlening. Uit mijn onderzoek kwam naar voren dat het vooral in het begin tijd en geld kan kosten om op deze wijze te gaan werken. Daarnaast kan het lastig zijn voor professionals om een streep te trekken. Wanneer is er bijvoorbeeld sprake van stress bij een klant en wanneer is er iets anders aan de hand en wil iemand bijvoorbeeld niet meewerken? Daarnaast is een aandachtspunt dat het bij maatwerk lastiger kan zijn om uniform te werken.

Los van deze aandachtspunten is het dus belangrijk om rekening te houden met het negatieve gevolg van stress op het gedrag van mensen met schulden. Daarnaast is het belangrijk om bij het maken van beleid, beter te luisteren naar de praktijk.

¹ Centraal Bureau voor de Statistiek. (2020, augustus). Schuldenproblematiek in beeld. https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2020/34/schuldenproblematiek-in-beeld

² Aktiva. (2020, 22 december). Wat zijn problematische schulden? https://aktiva.nl/bewindvoering/problematische-schulden/

³ Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. (2017). Weten is nog geen doen. Een realistisch perspectief op redzaamheid. Geraadpleegd van https://www.wrr.nl/publicaties/rapporten/2017/04/24/weten-is-nog-geen-doen

⁴ Bregman, R. (2013, 17 december). Waarom arme mensen domme dingen doen. De Correspondent. https://decorrespondent.nl/511/waarom-arme-mensen-domme-dingen-doen/19645395-f6c9a0bd

⁵  Bosch, S., & Koopmans, F. (2016). Managementvaardigheden (3de editie). Noordhoff.

⁶ Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. (2017). Weten is nog geen doen. Een realistisch perspectief op redzaamheid. Geraadpleegd van https://www.wrr.nl/publicaties/rapporten/2017/04/24/weten-is-nog-geen-doen

⁷ Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisaties. (2021, februari). Klem tussen balie en beleid. https://www.tweedekamer.nl/kamerleden-en-commissies/commissies/tijdelijke-commissie-uitvoeringsorganisaties/eindrapport