Onafhankelijke cliëntondersteuning

Het wat en waarom van onafhankelijke cliëntondersteuning
Gemeenten zijn op basis van de Wet maatschappelijke ondersteuning (hierna: Wmo) verplicht om onafhankelijke cliëntondersteuning (hierna: OCO) beschikbaar te stellen voor inwoners. Een onafhankelijke cliëntondersteuner is een wegwijzer in het zorg- en ondersteuningslandschap. Inwoners worden onder anderen ondersteund bij het vinden en regelen van passende zorg en ondersteuning en het contact met organisaties, waaronder de gemeente en zorgaanbieders. Een onafhankelijke cliëntondersteuner staat hiermee ook los van gemeente en zorgaanbieders.

OCO is gericht op de versterking van de eigen regie en zelfredzaamheid van inwoners. Het kan ingezet worden bij inwoners die (tijdelijk) minder zelfredzaam zijn. Het gaat hierbij om inwoners die zelf de weg in het zorg- en ondersteuningslandschap niet kunnen vinden. En om inwoners die geen beroep kunnen doen op een eigen netwerk. OCO draagt eraan bij dat inwoners de zorg ontvangen die zij nodig hebben, wanneer zij dit nodig hebben. En dat de wensen en stem van de inwoner gehoord wordt.

De bekendheid en het gebruik van onafhankelijke cliëntondersteuning is echter laag. Dit constateerde het Sociaal Cultureel Planbureau in een onderzoek naar de resultaten van de decentralisaties in het sociaal domein¹. In een kamerbrief van de (voormalig) minister van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport²(hierna: VWS) wordt OCO daarom genoemd als grote verbeteropgave. Veel gemeenten zijn aan de slag gegaan met deze verbeteropgave. Zo doen in totaal 113³ gemeenten mee aan het koploperproject cliëntondersteuning. In dit project werken gemeenten aan het verbeteren van de bekendheid, kwaliteit en het aanbod van onafhankelijke cliëntondersteuning. En delen zij hun kennis en ervaring met andere gemeenten. Gemeenten worden hierin inhoudelijk ondersteund door kennisinstituut Movisie, en financieel in ondersteund door het ministerie van VWS.

Levensbreedheid en beleidsvrijheid
De inrichting en de verbetering van OCO kent veel mogelijkheden voor inzet. Eén reden daarvoor is dat OCO levensbreed is. Iedereen heeft recht op OCO. Daarnaast ondersteunt een onafhankelijke cliëntondersteuner op de diverse levensgebieden van inwoners, waaronder zorg, onderwijs, welzijn en werk en inkomen. En tijdens verschillende levensmomenten. Specifiek bij de oriëntatie voor, de toegang tot én tijdens het zorg- en ondersteuningstraject⁴. Een andere reden voor de hoeveelheid aan mogelijkheden is dat de inrichting van OCO beleidsvrijheid kent. De Wmo stelt enkele voorwaarden voor OCO. Bijvoorbeeld dat OCO is beschikbaar en kosteloos is voor alle inwoners. En dat het belang van de inwoner het uitgangspunt is. Buiten de gestelde voorwaarden om kunnen gemeenten OCO inrichten naar eigen keuze.

Levensbreedheid vraagt om OCO waarop diverse inwoners, met diverse hulpvragen, op diverse levensmomenten een beroep kunnen doen. De mate aan beleidsvrijheid maakt dat het de gemeente voor een groot deel vrij staat hoe zij dit organiseren. Dit brengt de mooie kans met zich mee om voor een inrichting te kiezen die naadloos aansluit op de lokale situatie. Het is echter aan de gemeente om er tijd en energie in te steken om deze inrichting te perfectioneren.

Het belang van keuzes maken
Om tot een ideale inrichting van OCO te komen, moeten keuzes gemaakt worden. Zo voorkom je dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Daarom raad ik aan om:

1. Te zorgen voor beschikbaarheid van voldoende kennis over OCO.
   OCO kan, als vorm van ondersteuning, lastig te duiden zijn. Redenen hiervoor zijn bijvoorbeeld de levensbreedheid en de afbakening. De mate aan beleidsvrijheid maakt daarnaast dat zienswijzen op en inrichtingsvormen van OCO tussen gemeenten verschillen. Hierdoor ontbreekt een kant-en-klare benadering. Het is daarom van belang om zelf voldoende op de hoogte te zijn. Bijvoorbeeld van wat OCO wel en niet is, wat onafhankelijkheid in de praktijk betekent en wat de mogelijkheden tot inrichting zijn. Bij mogelijkheden tot inrichting kan bijvoorbeeld gedacht worden aan afbakening van de duur en scope van de ondersteuning. Maar ook de samenstelling van het OCO-landschap. Bijvoorbeeld op basis van ervaringsdeskundigheid, formele en/of informele en generalistische en/of specialistische OCO.
2. De kennis en ervaringen van het lokale netwerk te benutten.
   Denk bij het lokale netwerk aan onder anderen de toegang, de aanbieders van OCO, belangenverenigingen en inwoners. Zorg ervoor dat duidelijk in beeld komt wat de huidige situatie is: Hoe is OCO op dit moment ingericht? Hoe is de samenwerking tussen partijen? Welke doelgroepen maken wel en geen gebruik van OCO? Welke behoeften hebben inwoners ten aanzien van OCO? De huidige situatie vormt de leidraad voor de inrichting van OCO, welke op deze manier passend gemaakt wordt bij de lokale situatie. Minstens zo belangrijk is dat door het lokale netwerk te betrekken ook gewerkt wordt aan gezamenlijk gedragen beleid.

¹ Sociaal Cultureel Planbureau: https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/11/16/sociaal-domein-op-koers
² Overheid: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-34104-231.html
³ Movisie: https://www.movisie.nl/artikel/koplopers-clientondersteuning-kaart
⁴ Movisie: https://www.movisie.nl/publicatie/wat-valt-onder-onafhankelijke-clientondersteuning-hoe-bied-je-levensbreed-aan