Scenario’s voor de toekomst

Dilemma’s in Soest
Vrijwel alle gemeenten in Nederland zien zich de afgelopen jaren geconfronteerd met een groeiende vraag naar zorg en ondersteuning. In veel gemeenten zijn de uitgaven inmiddels hoger dan de inkomsten, waardoor structurele tekorten ontstaan. Een groeiende vraag en krimpend budget: bijsturing is noodzakelijk! Maar hoe doe je dat?

Ook de gemeente Soest stond voor dergelijke dilemma’s. Ondanks het feit dat de gemeente de indruk had goed op koers te liggen, waren er ook zorgen over de financiële situatie. De totale zorgkosten lieten, net als in veel andere gemeenten, al enige tijd een stijgende lijn zien. Was het lopende programma voor het sociaal domein voldoende om de gewenste transformatie te realiseren? Of moest er iets anders gebeuren? Bijvoorbeeld extra investeren in de transformatie om deze sneller te realiseren? Of juist maatregelen nemen om te versoberen op bijvoorbeeld niet wettelijk verplichte voorzieningen? Hoe zorg je dat inwoners die het echt nodig hebben op de gemeente kunnen rekenen én dat het huishoudboekje van de gemeente in balans is?

Analyse: liggen we op koers?
Aan Nautus werd gevraagd om in samenwerking met de ambtelijke organisatie de situatie te analyseren en drie scenario’s uit te werken. Te weten: (1) doorgaan op de ingeslagen weg, (2) de transformatie versnellen door te investeren en (3) versoberen in het sociaal domein. Daarbij werd zowel naar het zorggebruik en de financiële ontwikkelingen gekeken, als naar de relevante demografische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen. De conclusie was helder: de gemeente geeft in het sociaal domein structureel meer uit dan begroot. Het zorggebruik stijgt en daarnaast komen er nieuwe wettelijke taken. Ook leiden ontwikkelingen als vergrijzing op termijn tot een groter beroep op hulp en ondersteuning en daarmee tot een (verdere) stijging van uitgaven.

Gemeenteraad geeft richting met scenario’s
Vooruitlopend op de kadernota 2021 werden de resultaten besproken met de gemeenteraad. Hierbij is inzicht gegeven in de scenario’s, op basis waarvan de raad het college richting gaf om financieel de zaken op orde te krijgen.

Op de eerste plaats wilde de raad een aantal businesscases zien van investeringen die de reeds ingezette transformatie zouden kunnen versnellen. Daarnaast wilde de raad zicht krijgen op mogelijkheden om de uitgaven te beperken. Voor de uitwerking van beide scenario’s werden twee belangrijke uitgangspunten aan het college meegegeven: (1) mensen die het nodig hebben moeten hulp (blijven) krijgen en (2) investeringen moeten (op termijn) leiden tot lagere kosten.

Uitwerking van businesscases en mogelijkheden tot beperking van uitgaven
In de zomermaanden van 2020 werd binnen de gemeentelijke organisatie een projectgroep opgezet bestaande uit beleidsmedewerkers en collega’s uit de uitvoering. Onder leiding van Nautus werkte deze groep aan verschillende business cases (gericht op het versnellen van de transformatie) en voorstellen gericht op het beperken van uitgaven. De business cases en voorstellen bevatten een uitwerking van financiële, maatschappelijke en organisatorische effecten op basis waarvan college en raad besluiten konden nemen over de te varen koers. Na een presentatie van alle uitwerkingen heeft de gemeente ervoor gekozen om 4 businesscases en 4 voorstellen in de praktijk te gaan brengen. Hierbij is onder andere rekening gehouden met een eventuele stapeling van effecten, elkaar versterkende effecten en de mate van betrokkenheid van partners.

Eerste resultaten zichtbaar
De afgelopen maanden heeft de gemeente veel werk verzet om uitvoering te kunnen geven aan de gekozen voorstellen en businesscases. De eerste resultaten worden zichtbaar en stemmen hoopvol, maar dit is pas het begin. De komende periode zal moeten blijken of de gekozen scenario’s zowel financieel als maatschappelijk hebben bijgedragen aan de noodzakelijke bijsturing.