Werk aan de winkel

De gewijzigde Wet gemeentelijke Schuldhulpverlening
De wijziging legt vroegsignalering van betalingsachterstanden vast als wettelijke taak voor gemeenten. Dat maakt het voor gemeenten en vastenlastencrediteuren mogelijk om persoonsgegevens van inwoners met betalingsachterstanden in een vroeg stadium uit te wisselen. Daarnaast zijn gemeenten verplicht inwoners met betalingsachterstanden binnen vier weken na het ontvangen signaal van een betalingsachterstand een aanbod tot een eerste gesprek te doen. De gewijzigde Wgs is een kans voor gemeenten om meer inwoners met financiële problemen eerder te bereiken en zo problematische schulden en de inzet van kostbare trajecten te voorkomen.

VNG en gemeenten maken zich zorgen
De VNG en gemeenten hebben met een brief aan de minister de eerste zorgen over de uitvoerbaarheid van de gewijzigde Wgs al geuit. Dit ondanks dat veel gemeenten nog maar een kwartaal bezig zijn met de vroegsignalering van schulden. Zo ontbreken structurele financiële middelen, technische middelen en ruimte voor beleids- en uitvoeringsvrijheid. De volgende zaken ziet Larissa in haar opdracht als bestuursadviseur schulddienstverlening bij de gemeente Arnhem:

Ontbreken structurele financiële middelen
Gemeenten krijgen vanuit het Rijk geen extra financiële middelen voor de uitvoering van de  gewijzigde Wgs. Terwijl de vroegsignalering van betalingsachterstanden een extra taak is voor gemeenten. Het Rijk gaat er namelijk vanuit dat structurele financiële gevolgen neutraal zijn door het rendement en de te verwachte kostenbesparing van vroegsignalering. Door vroegsignalering van betalingsachterstanden worden problematische schulden en de inzet van kostbare en ingrijpende trajecten voorkomen. Echter vindt deze kostenbesparing pas plaats op de lange termijn. In eerste instantie dienen gemeenten te investeren in de uitvoering van de wet. Het ontbreken van structurele middelen voor de uitvoering van de gewijzigde Wgs heeft twee gevolgen voor gemeenten:

1. Gemeenten zijn genoodzaakt om een aanbod tot een eerste gesprek te doen op de minst effectieve manier; per email of met een brief. Het aanbod tot een eerste gesprek aan inwoners met betalingsachterstanden kan op verschillende manieren worden gedaan: brief, e-mail, sms/WhatsApp, telefonisch of een huisbezoek. Het doen van een huisbezoek is de meest effectieve maar ook de meest arbeidsintensieve variant. Het versturen van een e-mail of een brief is daarentegen de minst arbeidsintensieve variant, maar levert ook het minste op (het versturen van een brief levert bij veel gemeenten een respons van minder dan 5% op). Idealiter benaderen gemeenten inwoners met een huisbezoek. Maar gemeenten krijgen meer signalen ten opzichte van de capaciteit die zij hebben om op huisbezoek te gaan. Hierdoor zijn zij genoodzaakt om contact te zoeken per e-mail of brief.
2. Gemeenten kunnen niet alle inwoners met schulden passende dienstverlening bieden. De gewijzigde Wgs heeft een grote impact op de uitvoeringspraktijk van gemeenten. De capaciteit die hiernaartoe gaat, gaat ten koste van het ondersteunen van inwoners met problematische schulden. En dat terwijl er een ‘boeggolf’ van inwoners met schulden wordt verwacht als gevolg van de coronacrisis.

Ontbreken technische middelen
Door het ontbreken van de beschikbaarheid van landelijke ICT-voorzieningen voor gegevensuitwisseling kunnen gemeenten de gewijzigde Wgs nog niet uitvoeren zoals in de wet is bedoeld. Een voorbeeld daarvan is Suwinet. Suwinet is een systeem waarin gemeenten met overheidsinstanties informatie over inwoners delen voor het uitoefenen van hun wettelijke taak. Door deze gegevensuitwisseling is de schuldhulpverlener voor het bieden van hulp niet meer volledig afhankelijk van wat de inwoner aanlevert. Zij krijgen nu de bevoegdheid om zelf de benodigde gegevens rechtstreeks via Suwinet op te vragen. Dit biedt gemeenten de mogelijkheid om effectievere en efficiëntere schuldhulpverlening aan te bieden, met name voor minder redzame inwoners. Helaas is de gegevensuitwisseling via Suwinet vooralsnog niet mogelijk, omdat de toegang tot de gegevens via autorisatie voor schuldhulpverleners nog niet is geregeld. Hierdoor zijn schuldhulpverleners nog steeds afhankelijk van de gegevens die de inwoner aanlevert en wordt het proces van vroegsignalering naar schuldhulpverlening vertraagd.

Ontbreken ruimte voor beleids- en uitvoeringsvrijheid
Het ontbreken van ruimte voor de beleids- en uitvoeringsvrijheid van gemeenten voor de opvolging van signalen van betalingsachterstanden belemmert een kwalitatieve uitvoering van de gewijzigde Wgs. Er is nu geen ruimte voor gemeenten om effectieve vroegsignalering op maat te bieden. Gemeenten zijn verplicht om op elk signaal van een betalingsachterstand de inwoner een aanbod tot een eerste gesprek te doen. Hierdoor moet de gemeente ook inwoners benaderen met betalingsachterstanden van onder de €10,- of ingaan op signalen die niet meer actueel zijn. Dit zijn voorbeelden van signalen die geen indicatie zijn voor een bedreiging van de eerste levensbehoeften van inwoners. Naast dat hier veel capaciteit naartoe gaat bestaat ook het risico dat het draagvlak van vroegsignalering afneemt, omdat inwoners de gemeente als te bemoeizuchtig ervaren. Het bieden van beleids- en uitvoeringsvrijheid zorgt ervoor dat gemeenten niet meer op alle signalen hoeven te acteren en meer kunnen inzetten daar waar dat nodig is.

Werk aan de winkel
Het vroegsignaleren van betalingsachterstanden is een belangrijk en mooi doel maar het ontbreken van structurele financiële middelen, technische middelen en ruimte voor beleids- en uitvoeringsvrijheid maakt dat een effectieve en kwalitatieve uitvoering van de gewijzigde Wgs lastig is voor gemeenten. Kortom: genoeg werk aan de winkel voor het Rijk, zodat gemeenten voldoende slagkracht krijgen om vroegsignalering succesvol in te zetten.