Wat betekent de Spreidingswet voor gemeenten?

De Eerste Kamer stemde op 23 januari 2024 in met de ‘Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen’, beter bekend als de Spreidingswet. Afgelopen week werd duidelijk dat er voldoende steun is voor de wet in de Eerste Kamer. De Spreidingswet gaat dus gelden. Nautus heeft meerdere adviseurs met expertise op dit thema die actief zijn bij gemeenten. Eveline Maan en Jesse Satink nemen je mee in de gevolgen die deze wet heeft voor gemeenten in Nederland.

Gemeenten maken keuzes bij opvang asielzoekers

Op dit moment bieden gemeenten op eigen initiatief en op basis van de individuele situatie en mogelijkheden asielopvang aan. Het opvangen van asielzoekers is geregeld reden voor onrust in de samenleving. Hierdoor is niet elke gemeente bereid om opvangplekken te bieden. Voor andere gemeenten speelt het feit dat zij een laag inwoneraantal hebben. Een groot asielzoekerscentrum zou onevenredig zijn aan het aantal inwoners. Daarnaast ontbreken er bijvoorbeeld voorzieningen in kleine gemeenten of is er geen geschikte locatie voor permanente opvang. Zo zijn er dus ook gemeenten die wel opvang willen bieden, maar dit niet kunnen. Redenen om wel een asielzoekerscentrum te openen zijn het bijstaan van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en andere gemeenten in de opvangcrisis, en het willen helpen van asielzoekers. Op het moment stellen onvoldoende gemeenten opvanglocaties beschikbaar waardoor het aanmeldcentrum in Ter Apel overvol zit. Hierdoor moeten asielzoekers op banken of zelfs buiten slapen.

Spreidingswet biedt evenwichtigere verdeling

De Spreidingswet geeft naast het Rijk, ook gemeenten de wettelijke taak om geschikte asielopvangvoorzieningen te realiseren. Kleine gemeenten hoeven zich echter geen zorgen te maken dat zij meer asielzoekers dan inwoners krijgen; het Rijk gebruikt een verdeelsleutel voor provincies op basis van het inwoneraantal en de SES-WOA-score (sociaaleconomische status, welvaart-, opleiding- en arbeidsscore) op gemeenteniveau. De provincie neemt vervolgens deze verdeelsleutel als uitgangspunt voor de gesprekken tussen gemeenten. Door asielzoekers over het land te verspreiden poogt de Spreidingswet om voldoende opvangplekken te creëren om de opvangcrisis te beteugelen.

Wat betekent de Spreidingwet voor gemeenten?

1. Het beschikbaar stellen van opvanglocaties

Eens in de twee jaar maakt de minister voor 1 februari bekend hoeveel opvangplaatsen landelijk gerealiseerd moeten worden voor de daaropvolgende twee kalenderjaren. Vanaf dat moment gaan gemeenten en de provincie in gesprek over hoe zij de gevraagde opvangcapaciteit beschikbaar gaan stellen. Zo zal een soort onderhandeling ontstaan tussen gemeenten die nu meer asielzoekers opvangen dan zij moeten doen volgens de verdeelsleutel en gemeenten die minder opvangen.

1. Focus van gemeenten richting sociale en duurzame opvang.

Provincie en gemeenten die 75% of meer asielzoekers opvangen van hun taakstelling krijgen hier een soort bonus voor. Deze bonus kan de gemeente gebruiken voor de kosten die gebonden zijn aan asielopvang, of voor andere taken. Het bieden van meer opvangplekken wordt op deze manier beloond.

1. Gemeenten moeten werken aan draagvlak.

Asielzoekerscentra zijn een gevoelig punt binnen de samenleving. Waar sommige inwoners voorstander zijn van het helpen van asielzoekers, zijn anderen fel tegen de komst van asielzoekerscentra. Het onderwerp polariseert. Ondanks dat gemeenten nu verplicht zijn opvang te realiseren, zal niet iedereen in de samenleving mee willen denken met de gemeente. Daarom moeten gemeenten werken aan het creëren van draagvlak.

Wat gemeenten nog meer doen?

Buiten de taken die gemeenten krijgen door de Spreidingswet, kunnen gemeenten meer doen om te helpen bij de opvangcrisis.

1. Doorstroomlocaties

Een groot deel van de bewoners van asielzoekerscentra zijn statushouders. Deze mensen mogen in Nederland blijven. Bovendien weten zij al in welke gemeente zij gaan wonen. Echter is er naast de opvangcrisis ook een crisis op de woningmarkt, waardoor het voor gemeenten lastig is om woonruimte te vinden voor deze statushouders. Hierdoor blijven zij vaak voor langere tijd in het asielzoekerscentrum wonen. Door doorstroomlocaties te creëren waar zij tijdelijk kunnen wonen, krijgen zij meer zelfstandigheid en bovendien komt hun plekje in het asielzoekerscentrum vrij.

1. Gemengde opvang

Sommige gemeenten, zoals Oss, mengen asielzoekers met Oekraïners. Dit stelt een gemeente in staat om de opvangplek flexibel in te zetten. Als opvangplekken voor Oekraïners leeg staan, dan kunnen deze opgevuld worden met asielzoekers. Hier komt wel veel bij kijken, aangezien de financiële stromen voor de opvang van Oekraïners anders loopt dan die voor de opvang van asielzoekers.

Open eindjes in de wet

De nieuwe wet laat nog veel vragen onbeantwoord. Wat is bijvoorbeeld de rol van het COA? Hoe krijgen de gesprekken tussen gemeenten vorm en wat wordt onderdeel van het verslag van de commissaris van de Koning?
De open eindjes in de wet betekenen een grote rol en verantwoordelijkheid voor de eigen invulling van participerende partijen. Gemeenten moeten de vrijheid gebruiken om tot een passende verdeling te komen. Er ligt een grote uitdaging om het proces hiernaartoe op een juiste manier in te regelen.

➡️ Dit artikel is ook te lezen via Consultancy.nl: Wat betekent de Spreidingswet voor gemeenten?